Nu er weer verkiezingen aankomen zijn de politieke partijen weer hard bezig hun bekende standpunten en oplossingen uit te venten. Maar wat zijn die standpunten waard als de samenleving van nu volkomen anders werkt dan die van pakweg twintig jaar geleden? Wat heeft het voor zin om te roepen dat we meer naar links, naar rechts of toch rechtdoor moeten als het stuur van de samenleving niet meer werkt? We kunnen het beter hebben over hoe we de samenleving zo kunnen organiseren dat we wel weer in staat zijn die goed te besturen.

Als je op zoek bent naar goede antwoorden op hedendaagse problemen, dan helpt het enorm als je eerst de goede vraag stelt. Iedere vraag creëert immers zijn eigen soort antwoorden. Daardoor fungeert een vraag ook als een ‘frame’ of ‘denkraam’ dat een bepaalde manier van denken en kijken omlijnt – en dus andere manieren uitsluit. In feite brengt elke vraag zijn eigen ‘antwoordruimte’ met zich mee en daarmee zijn eigen mogelijkheden en beperkingen.

Binnen de wetenschappen is die van de geschiedschrijving een buitenbeentje. Het studieobject bestaat namelijk niet meer. Er zijn weliswaar nog sporen van vroeger waardoor je dingen kunt reconstrueren, maar het verleden zelf is gewoon weg. Je kunt dus geen laboratoriumproeven doen, met sensoren of veldwerk nieuwe waarnemingen verzamelen of experimenten met proefpersonen uitvoeren. Hooguit worden er af en toe nog nieuwe documenten in een archief of een vergeten koffer op een stoffige zolder gevonden, maar vaak moeten historici het gewoon maar doen met de feiten die al bekend zijn. Toch lukt het historici steeds om tot een beter begrip van het verleden te komen. Hoe flikken ze dat dan?  

Er is een verband tussen ons individuele gedrag en tal van maatschappelijke problemen. Denk aan ons gebruik van fossiele brandstoffen en klimaatverandering, aan ons gebruik van sociale media en polarisatie en aan onze leefgewoonten en obesitas. Om maatschappelijke problemen op te lossen wordt daarom vaak gezegd dat we als burgers ons gedrag aan moeten passen. Maar dat is gemakkelijker gezegd dan gedaan. Je eigen gedrag veranderen is erg lastig en kost moeite – zoals iedereen weet die wel eens geprobeerd heeft minder te snoepen, te stoppen met roken, te matigen met alcohol of meer te bewegen. Beleidsmaatregelen gericht op gedragsverandering zijn daarom lang niet altijd succesvol. Het is dus de moeite waard om te kijken of er alternatieve benaderingen zijn.

Zoals het woord al aangeeft, is de samenleving een gezamenlijke onderneming waar we allemaal een rol in spelen. En we weten allemaal dat gezamenlijke activiteiten het beste lopen als er goed wordt samengewerkt – maar ook dat een soepele samenwerking niet vanzelf ontstaat. Iedereen moet mee willen doen, het moet duidelijk zijn wie wat doet en wanneer en soms ook hoe en waarmee – kortom er is iets van organisatie en afstemming nodig, afspraken en spelregels waar de deelnemers zich aan houden. Als een groep mensen op deze manier samenwerkt lopen dingen schijnbaar vanzelf en hebben ze vaak aan een half woord genoeg om een ander te begrijpen.