Afgaand op de signalen van politieke partijen zijn die bezig hun verkiezingsprogramma's vooral te richten op symptoombestrijding. Dat is niet zo’n goed idee: we hebben bij het akkoord over de voorjaarsnota over de beperking van de huurverhoging gezien hoe dat juist het probleem kan verergeren. Veel partijen richten zich nu op strengere migratiewetgeving, zonder dat er duidelijk is hoe dat onze echte problemen gaat oplossen, zoals huisvesting, de stikstofcrisis of de klimaatproblematiek. Verder komt vaak naar voren dat 'werken meer moet lonen', maar ook dat is mijns inziens symptoombestrijding. Dat gaat ervanuit dat harder werken de enige manier is om de maatschappelijke koek te vergroten. Zowel de economische als de bredere maatschappelijke toegevoegde waarde wordt echter óók bepaald door het samenspel van alle inspanningen. Denk aan touwtrekken: als twee groepen allebei een andere kant optrekken werken ze heel hard maar er gebeurt niets. Trekken ze samen dezelfde kant op dan kunnen ze bij wijze van spreken bergen verzetten.
Ik ben van mening dat juist het gebrek aan onderlinge samenhang tussen de acties van burgers, bedrijven, bestuurders en het buitenland de oorzaak is van veel problemen – en veel minder hun gedrag op zich. De maatschappelijke en economische inrichting van onze samenleving stamt nog uit het industriële tijdperk en we proberen nu dus 21e eeuwse problemen op te lossen met beleidsinstrumenten van bijna honderd jaar oud. Een aantal neoliberale ingrepen in de jaren negentig en nul heeft op sommige punten wat verbetering gebracht maar op andere juist geleid tot nieuwe problemen. Het is dus hoog tijd voor groot onderhoud aan onze maatschappelijke ordening.
Van een industriële maatschappij zijn we terechtgekomen in een netwerksamenleving waarin alles met alle samenhangt. Onze huidige bestuurlijke gereedschapskist kan daar niet goed mee omgaan. We zien nu dat politieke partijen dit proberen weg te redenen door de problemen eerst te versimpelen en dáár dan een oplossing voor aan te dragen – die in de praktijk dan weer niet blijkt te werken omdat ‘de werkelijkheid weerbarstig is’. Een manier om hieruit te komen is om de nieuwe werkelijkheid onder ogen te zien en de toegenomen complexiteit juist te omarmen en vervolgens in ons voordeel te laten werken. Nu hebben beleidsmaatregelen vaak onvermoede neveneffecten en ontstaan er regelmatig zogenaamde netwerk- of vlindereffecten waarbij een kleine actie een groot schade aan kan richten. Als we de netwerksamenleving juist als uitgangspunt nemen, kunnen we leren hoe we netwerkeffecten bewust kunnen creëren en ze in ons voordeel te laten werken.
Belangrijk daarbij is om niet alleen te kijken naar het gedrag van bedrijven, burgers, bestuurders en het buitenland, maar naar de manier waarop hun handelingen op elkaar inwerken. Door die interactiemechanismes als aangrijpingspunt te nemen kunnen we de bedrading van het maatschappelijke en economische netwerk op een aantal punten aanpassen. Het gaat dan niet meer alleen om hard werken, maar om goed samenwerken.
Deze oplossingsrichting leidt er ook toe dat burgers en bedrijven normaal gesproken hun gedrag zelf aanpassen als de interactiemechanismes veranderen. Beleid en wetgeving hoeft dan veel minder dan nu de vorm te hebben van het sturen van het gedrag van burger en bedrijven met verplichtingen, verboden, boetes, subsidies, vergunningen en wat dies meer zij. Dat maakt een ontspannener relatie tussen bestuur enerzijds en burgers en bedrijven anderzijds mogelijk. Er zijn minder (vaak bevoogdende) regels nodig en minder controle door het bijhouden van allerhande administraties. In plaats daarvan kan gebruik worden gemaakt van de 'wisdom of the crowd' en het corrigerend vermogen dat in goed-bedraadde netwerken kan ontstaan. De rol van de overheid zou verschuiven van politieagent en bewaker naar facilitator en beheerder van een goed functioneren van de netwerken.
Samenvattend: onze maatschappij heeft groot onderhoud nodig en als we daarbij gebruik maken van het netwerkkarakter van de huidige samenleving kan er veel meer ‘samenwerkingswinst’ ontstaan. Door beter samen te werken kan hard werken meer gaan lonen en kan en passant een ontspannener verhouding ontstaan tussen enerzijds de overheid en anderzijds burgers en bedrijven – die daarbij ook serieuzer genomen worden. Zo’n nieuwe aanpak zal niet van de ene dag op de andere gereed zijn, maar ook de huidige ordening is in de loop van vele jaren ontwikkeld. We kunnen op zijn minst dit spoor verkennen en zien waar het ons heenleidt. Wie weet wel naar een mooiere toekomst…
Reactie plaatsen
Reacties